สัญญาสัญญา คือความรู้สึก ในภาษาฝรั่งเรียกว่า Consciousnessแต่คำอังกฤษที่ใช้ในลัทธิโยคืที่ข้าพเจ้านำมาใช้เป็นหลักในการเขียนเรื่องนี้ เขาเรียกว่า Instinctive mind และเขาอธิบายไว้ตรงกับหลักในพระพุทธศาสนาของเรา เพราะฉะนั้นการอธิบายคำว่าสัญญาต่อไปนี้ข้าพเจ้าจึงใคร่อธิบายตามหลักในพระพุทธศาสนา ซึ่งเราจะเช้าใจดึกว่าเพราะเป็นหลักที่เราคุ้นเคยดีในชั้นต้นเราพึงกำหนดจำคำสองคำคือลัญญ่ กับอลัญญ่ ลัญญ่แปลว่ามิ สัญญาคือหมายความว่ามิความรู้สึก ตรงกับภาษาอังกฤษว่าConscious. อสัญญีแปลว่าไม่มิสัญญา หมายความว่าไม่มิความรู้สึกตรงกับภาษาอังกฤษว่า Unconscious การที่ไม่มิความรู้สึกนั้น เช่นในเวลาสลบ แต่ไทยเราเอาคำอสัญญี มาใช้เป็นตาย เช่นคำว่าอาสัญ หรีอ อสัญกรรม เราหมายความว่าตาย ซึ่งบางทีจะเกินไปสักหน่อย เพราะถึงแม้ในภาษาบาลีก็ดูเหมือนจะไม่หมายความถึง กระสอบทรายตั้งพื้นราคา ตาย (ปทานุกรมกระทรวงศึกษาธิการ แปลคำอสัญว่าลิ้นสติเท่านั้น และในปทานุกรมภาษาบาลีของชิลเดอร์ เขาก็แปลคำอสัญญาว่า Unconscious)
คำ'ว่าอสัญญีนี้มีคำตรงกันอีกคำหนึ่งว่า วิสัญญี ซึ่งแปลว่าหมดความรู้สึก คือUnconscious โผน กิ่งเพชร เหมือนกัน ฉะนั้นเราพึงเปีนที่เข้าใจว่า คำว่าสัญญานั้นหมายความว่าความรู้สึก แต่ผู้ที่หมดความรู้สึกจะเรียกว่าตายทีเดียวยังไม่ได้ ยังคงเป็นอสัญญีอยู่ จนกระทั่งส่วนประกอบอื่นๆ ของร่างกายแตกสลายไปจนไม่เปิดทางให้สัญญาคือความรู้สึก บังเกิดขึ้นมาใหม่ได้แล้วเมื่อนั้นแหละจึงจะเรียกว่าตายเราพึงเข้าใจ อีกอย่างหนึ่งสัญญานี้ไม่ใช่มือยู่ในมนุษย์กับสัตว์เท่านั้น สัญญามือยู'ในต้นไม้ด้วยเหมือนกัน และยิ่งกว่านั้นนักปราชญ์ยังพิสูจน์ต่อไปว่าสัญญามือยู่ในแร่ด้วย แต่ทว่า แร่ก็ดี ต้นไม้ก็ดี มืบ่อเกิดของสัญญาน้อยกว่ามนุษย์และสัตว์เพราะมนุษย์และสัตว์มืทางเกิดสัญญาตั้ง 5-6 ทาง ดังจะกล่าวต่อไปข้างหน้า แต่แร่กับต้นไม้นั้น นอกจากการกระทบทางกายอย่างเดียวแล้วก็ไม่มืทางที่สัญญาจะเกิดได้ในทางอื่นต้นไม้บางชนิดที่มืสัญญาแรงล้าเช่นผักกระเฉด หรีอ'ไมยราบ ก็จะต้องมีอะไรมากระทบเข้าจึงจะรู้สึกและหดเหี่ยวลงทันที แต่สำหรับมนุษย์ และสัตว์บางจำพวกที่มืธรรมชาติสมบูรณ์แล้ว ย่อมมีทางให้เกิดสัญญาได้ถึง6 ทางดังในหลักพระพุทธศาลนาของเราได้วางไว้ต่อไปนี้
1. สัญญาที่เกิดจากการกระทบทางตาเรียกว่า อุปกรณ์มวยราคาถูก จักVสัมผัสสซาสัญญา (Consciousness springing from the contact of theeyes)
2. สัญญาที่เกิดจากการกระทบทางหูเรียกว่าโสตสับผัสสซาสัญญา (Consciousness spring from the contact of the ears)
3. สัญญาที่เกิดจากการกระทบจมูกเรียกว่าฆานสับนัสสซาสัญญา (Consciousness springing the contact of the nose)
4. สัญญาที่เกิดจากการกระทบทางลนเรียกว่า ซิวเทสัมผัสสซา สัญญา (Consciousness springing from the contact ofthe tongue.)
5. สัญญาที่เกิดจากการกระทบทางกายเรียกว่ากายสัมผัสสซา สัญญา (Consciousness springing from the contact thetouch)
6. สัญญาที่เกิดจากการกระทบทางใจเรียกว่ามโนสัมผัสสซาสัญญา (Consciousness springing from the contact of mind)
สัญญากับโญญ'ไนนต่างกันบาก สัญญาเป็นสิ่งที่ธร'รม'ชาติตบแต่งมาให้เราแต่กำเนิด แต่ส่วนปัญญาเป็นสิ่งที่เรามามีขึ้นภายหลังเมื่อเกิดขึ้นแล้ว อนึ่งสัญญาเป็นสิ่งสำคัญยิ่งในตัวบุคคลที่จะต้องบำรุงรักษาเท่ากับปัญญาเหมือนกัน กระสอบทรายแขวน เพราะในสมัยที่ปัญญามนุษย์ยังไม่เกิดนั้นสัญญากระทำหน้าที่อันสำคัญที่เป็นประโยชน์อันใหญ่ยิ่งแก่ตัวมนุษย์เราลองคิดถึงตั้งแต่สัตว์ดิรัจฉานขึ้นมาเราจะเห็นได้ว่าสัตว์เหล่านั้นได้อาศัยสัญญาเป็นเครื่องช่วยตัวอยู่เป็นอันมาก นกที่รู้จักลร้างรังของมันก็ดิหรอที่รู้จักหนีอากาศหนาวไปลู่ที่ๆ อากาศอบอุ่นก็ดิ ปลาที่รู้จักหลบหลีกเข้าไปรวมกันอยู่ตามหน้าวัด ซึ่งเป็นที่ที่ชาวประมงจะไปจับมันไม่ได้ก็ดิแมวที่รู้จักหาตะไคร้ใบหญ้ากินในเวลามันปวดท้องหรือเมื่อจวนจะคลอด
กระสอบทราย
